مقدمه

گاه تصادفی که فقط یک لحظه طول کشیده است، مسیر زندگی یک یا چند نفر را برای همیشه تغییر می‌دهد. وقتی در اثر تصادف، آسیب جسمی جدی وارد شود یا حتی جان کسی گرفته شود، مفهوم «دیه» مطرح می‌شود: مبلغی برای جبران این آسیب-های جانی که نه خاص ماشین است، نه تعمیر، بلکه جان انسان.

در این مقاله از سایت حق‌با‌تو، با زبانی ساده و آموزشی توضیح می‌دهیم که:

• دیه چیست و چرا باید بدان توجه شود؟
• چطور دیه در تصادفات رانندگی محاسبه می‌شود؟
• نرخ دیه سال ۱۴۰۴ چگونه تعیین شده و چه عددی است؟
• انواع دیه (فوت، نقص عضو، جراحات) کدام‌اند؟
• چه عواملی در افزایش یا کاهش مبلغ دیه مؤثر است؟
• اقداماتی که پس از حادثه باید انجام دهید تا حقوق‌تان محفوظ بماند.
• چگونه می‌توانید با کمک مشاور یا وکیل، دیه را به‌درستی مطالبه کنید؟

🔹 بخش اول: دیه چیست؟

بر اساس ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی: «دیه پول معینی است که برای جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت به مجنی‌علیه یا اولیای دم پرداخت می‌شود».

به بیانی ساده: وقتی بر اثر حادثه‌ای مانند تصادف، شخصی آسیب ببیند یا فوت کند و نتوان با قصاص، حق گرفت، دیه معنا پیدا می‌کند. مهم است تفاوت آن با خسارت مالی را بشناسیم:

• خسارت مالی برای تعمیر و جبران اموال است؛ مثلاً خودرو، اموال داخل، اموال عمومی.
• خسارت جانی (دیه) برای جبران آسیب‌های جسمی یا فوت فرد است.

اگر می‌خواهید دربارۀ خسارت مالی بدانید، مقاله ما در این زمینه را ببینید: محاسبه خسارت تصادف

🔹 بخش دوم: نرخ دیه در سال ۱۴۰۴

آخرین اعلام رسمی نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۴:

• دیه کامل انسان در ماه‌­های عادی: ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان.
• دیه کامل در ماه‌های حرام (محرم، رجب، ذی‌قعده، ذی‌حجه): ۲ میلیارد و ۱۳۳ میلیون تومان.

این نرخ نسبت به سال قبل حدود ۳۳٪ افزایش یافته است.

نکته مهم: اگر حادثه در ماه حرام رخ دهد و منجر به فوت شود، نرخ حرام محاسبه می‌شود؛ اما اگر حادثه در ماه عادی رخ دهد و فوت در ماه حرام باشد، برخی محاکم ماه وقوع حادثه را ملاک قرار می‌دهند.

🔹 بخش سوم: انواع دیه در تصادفات رانندگی

در تصادفات، ممکن است انواع مختلف دیه مطرح شود. این‌ها مهم‌ترین دسته‌ها هستند:

۱. دیه نفس (فوت)

اگر به‌دنبال تصادف، فرد فوت شود، دیه کامل بابت فوت پرداخت می‌شود. برای مثال، در سال ۱۴۰۴ دیه کامل همان اعداد بیان‌شده (۱.۶ میلیارد / ۲.۱۳۳ میلیارد) است.

۲. دیه عضو

اگر عضو بدن مانند دست، پا، چشم، یا اندام دیگر دچار آسیب شود یا از کار بیفتد، درصدی از دیه کامل برای آن عضو محاسبه می‌شود. مثلاً:

• قطع کامل دست ≈ نصف دیه کامل (۸۰۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۴)
• نابینایی یک چشم ≈ نصف دیه کامل
• شکستگی بینی ساده ≈ ۱۰٪ دیه کامل (حدود ۱۶۰ میلیون تومان)

۳. دیه جراحات (زخم، کبودی، ترک‌خوردگی)

گاهی آسیب به شدت نقص عضو نیست، ولی ترمیم و درمان نیاز دارد. قانون درصدهایی را برای این نوع آسیب‌ها معین کرده است. مثلاً «دامیه»، «متلاحمه»، «سمحاق»، «موضحه».

۴. دیه منافع

آسیب‌هایی به حواس یا توانایی‌های طبیعی بدن مانند شنوایی، بینایی، بویایی یا تکلم نیز تحت عنوان «دیه منافع» محاسبه می‌شود.

🔹 بخش چهارم: روش محاسبه دیه

مراحل محاسبه دیه در تصادفات به شرح زیر است:

1. تعیین نوع آسیب (فوت، نقص عضو، جراحت) و اعلام خسارت.
2. تعیین نرخ دیه کامل سال جاری (مثلاً ۱۴۰۴).
3. اعمال درصدهای مربوط به نوع عضو یا عارضه بر عدد دیه کامل.
4. در صورت ماه حرام بودن حادثه، اعمال افزایشی (حدود ۱/۳ یا ۳۳٪) بر نرخ.
5. در موارد خاص، پزشکی قانونی و کارشناس رسمی نظر می‌دهند.
6. اگر بیمه شخص ثالث طرف باشد، شرکت بیمه موظف به پرداخت است.

مثال عملی: اگر در یک تصادف، فرد یکی از پاهایش را از دست دهد، نرخ دیه کامل را در سال ۱۴۰۴ به‌عنوان مبنا می‌گیریم (مثلاً ۱٫۶ میلیارد تومان). اگر قانون برای آن عضو، نصف دیه کامل را تعیین کرده باشد، مبلغ ≈ ۸۰۰ میلیون تومان خواهد بود. اگر حادثه در ماه حرام رخ دهد، ≈ ۱٫۰۶۶ میلیارد تومان می‌شود.

🔹 بخش پنجم: عوامل مؤثر در میزان دیه

چند عامل می‌توانند بر میزان نهایی دیه تأثیر بگذارند:

• زمان وقوع حادثه: ماه حرام یا عادی؟
• نوع آسیب: کامل بودن یا ناقص بودن نقص عضو؟
• میزان تقصیر یا عمد راننده: اگر راننده بدون گواهینامه یا مست باشد، بیمه ممکن است از پرداخت معاف شود.
• جنسیت: در قانون عمومی، دیه کامل زن نصف مرد است؛ اما در تصادفات رانندگی و با بیمه، غالباً دیه زن و مرد برابر در نظر گرفته می‌شود.
• بیمه شخص ثالث: اگر راننده مقصر بیمه داشته باشد، شرکت بیمه پرداخت می‌کند؛ در غیر این صورت، ممکن است از صندوق یا مقصر شخصی مطالبه شود.

🔹 بخش ششم: دیه در تصادفات با عابر پیاده و شرایط خاص

در تصادفات با عابر پیاده، معمولاً راننده مقصر شناخته می‌شود مگر اینکه خلاف آن اثبات شود.

• اگر عابر فوت کند ← دیه کامل.
• اگر مجروح شود ← دیه مطابق نوع آسیب.

همچنین، در تصادف‌های دسته‌جمعی یا با چند مجروح، برای هر فرد به‌صورت جداگانه دیه تعیین می‌شود.

🔹 بخش هفتم: ارتباط دیه با بیمه شخص ثالث

شرکت‌های بیمه شخص ثالث، مسئول پرداخت خسارت‌های جانی (دیه) و مالی وارده به اشخاص ثالث هستند. با افزایش نرخ دیه، سقف تعهدات مالی بیمه شخص ثالث نیز بالا می‌رود (مثلاً حداقل تعهدات مالی بیمه شخص ثالث در سال ۱۴۰۴ افزایش داشته است).

اگر بیمه پرداخت نکند یا راننده مقصر شرایط خاصی داشته باشد (مستی، بی‌گواهینامه، عمد)، امکان این وجود دارد که بیمه پرداخت کند اما سپس از مقصر بازیافت کند.

🔹 بخش هشتم: مدارک و مراحل مطالبه دیه

برای مطالبه دیه، باید مدارک زیر را آماده داشته باشید:

• گزارش پلیس یا کروکی (در موارد ضروری)
• گزارش پزشکی قانونی مبنی بر نوع و میزان آسیب
• گواهی فوت (در موارد فوت)
• بیمه‌نامه شخص ثالث راننده مقصر
• گزارش رسمی از شرکت بیمه یا اخطار به مقصر
• در صورت نیاز، حضور وکیل متخصص

مراحل عمومی در مقاله مراحل دریافت خسارت از بیمه به تفصیل شرح داده شده است.

🔹 بخش نهم: نکات طلایی برای حفظ حق شما

• همیشه عکس و فیلم از صحنه تصادف تهیه کنید.
• کروکی را امضا کنید ولی قبلش مطالعه کنید.
• در صورت اختلاف زیاد یا جراحات شدید، از مشاوره حقوقی استفاده کنید.
• اگر راننده مقصر، بی‌گواهینامه یا مست بوده، سریعاً گزارش دهید.
• برای کاهش ریسک، خودتان بیمه بدنه یا بیمه تکمیلی در نظر داشته باشید.