شخص حقوقی در حقوق: تعریف، مبانی قانونی، ویژگی‌ها و اقسام
مروری منسجم بر مفهوم شخص حقوقی، مبانی قانونی، ویژگی‌ها، اقسام و نمونه‌های عملی با تأکید بر ماده ۵۸۸ قانون تجارت.
۱) تعریف شخص حقوقی
در حقوق، شخص حقوقی در مقابل شخص حقیقی قرار می‌گیرد. شخص حقیقی همان انسان است؛ اما شخص حقوقی موجودیتی اعتباری و غیرانسانی است که به موجب قانون یا قرارداد دارای حقوق و تکالیف مستقل می‌شود.
به بیان ساده، شرکتها، مؤسسات و سازمان‌ها هرچند انسان نیستند، ولی قانون به آن‌ها شخصیت داده است تا بتوانند:
- مالک اموال شوند.
- قرارداد منعقد کنند.
- طرف دعوا در محاکم قرار گیرند.
۲) مبنای قانونی شخص حقوقی
ماده ۵۸۸ قانون تجارت: «شخص حقوقی میتواند دارای کلیه حقوق و تکالیفی شود که قانون برای افراد قائل است، مگر حقوق و وظایفی که بالطبیعه فقط انسان ممکن است دارای آن باشد، مانند حقوق و وظایف ابوت و بنوت و امثال آن.»
بنابراین شخص حقوقی میتواند مالک، متعهد، خواهان یا خوانده باشد؛ اما حقوق و تکالیف صرفاً انسانی مثل حضانت، ولایت یا نسب بر عهده او نیست.
۳) ویژگی‌های شخص حقوقی
- استقلال مالی: دارایی‌های شخص حقوقی مستقل از اموال اعضای آن است.
- نام و اقامتگاه مشخص: دارای نام رسمی، نشانی و دفتر حقوقی مستقل است.
- نمایندگی قانونی: فعالیت‌های شخص حقوقی توسط نمایندگان آن مانند مدیرعامل یا هیئت‌مدیره انجام می‌شود.
- عمر حقوقی مشخص: برخی اشخاص حقوقی دائمی‌اند (مثل دولت) و برخی مدت‌دارند (مثل شرکت با مسئولیت محدود ۱۰ ساله).
۴) اقسام اشخاص حقوقی
۴-۱) اشخاص حقوقی حقوق عمومی
- دولت
- شهرداریها
- دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی دولتی
- نهادهای عمومی غیردولتی
۴-۲) اشخاص حقوقی حقوق خصوصی
- شرکت‌های تجاری (سهامی، با مسئولیت محدود، تضامنی و …)
- مؤسسات غیرتجاری
- انجمن‌ها و احزاب
- مؤسسات خیریه
۵) نمونه‌های کاربردی
- یک شرکت سهامی خاص میتواند قرارداد خرید و فروش ملک امضا کند.
- شهرداری به عنوان شخص حقوقی میتواند در دعاوی حقوقی یا کیفری طرف دعوا قرار گیرد.
- یک مؤسسه خیریه میتواند حساب بانکی افتتاح کند یا کمک‌های مردمی را جمع‌آوری نماید.
۶) نکات کلیدی برای دانشجویان حقوق
- شخص حقوقی یک موجود اعتباری است و تنها در چارچوب قانون معنا می‌یابد.
- دارایی‌ها، حقوق و تکالیف شخص حقوقی مجزا از اعضای آن است.
- شناخت تفاوت میان شخص حقیقی و شخص حقوقی برای درک قراردادها و دعاوی ضروری است.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) شخص حقوقی چیست؟ ⌄
موجودیتی اعتباری است که به موجب قانون یا قرارداد دارای حقوق و تکالیف مستقل می‌شود.
۲) مبنای قانونی شخص حقوقی در ایران کجاست؟ ⌄
ماده ۵۸۸ قانون تجارت.
۳) چه تفاوتی میان شخص حقیقی و حقوقی وجود دارد؟ ⌄
شخص حقیقی انسان است و شخص حقوقی موجودی اعتباری است که قانون به آن شخصیت داده است.
۴) اشخاص حقوقی چند نوع هستند؟ ⌄
اشخاص حقوقی حقوق عمومی (مثل دولت و شهرداریها) و اشخاص حقوقی حقوق خصوصی (مثل شرکتها و مؤسسات).
۵) آیا شخص حقوقی میتواند مالک مال شود؟ ⌄
بله، میتواند اموال منقول یا غیرمنقول داشته باشد.
۶) چه حقوقی برای شخص حقوقی قابل تصور نیست؟ ⌄
حقوقی که ذاتاً فقط انسان میتواند داشته باشد؛ مانند حضانت و ابوت.
