حضانت چیست؟ مفهوم قانونی حضانت در ایران بر اساس قانون مدنی
حضانت فرزند یکی از مهم‌ترین موضوعات حقوق خانواده در ایران است که معمولاً پس از طلاق یا جدایی والدین مطرح می‌شود. حضانت به معنای نگهداری، مراقبت و تربیت جسمی و روانی کودک است و در قوانین ایران، هم به عنوان حق والدین و هم به عنوان تکلیف قانونی آن‌ها شناخته می‌شود. به همین دلیل، هیچ پدر یا مادری نمی‌تواند از مسئولیت حضانت شانه خالی کند.
مبنای قانونی حضانت در ایران
در قانون مدنی، ماده ۱۱۶۹ به صراحت به موضوع حضانت پرداخته است. طبق این ماده:
حضانت کودک تا ۷ سالگی با مادر است.
پس از ۷ سالگی تا زمان بلوغ، حضانت غالباً به پدر واگذار می‌شود.
البته در برخی موارد، دادگاه با توجه به مصلحت کودک ممکن است تصمیم متفاوتی بگیرد.
سن حضانت و بلوغ کودک
در حقوق ایران، سن بلوغ برای دختران ۹ سال تمام قمری و برای پسران ۱۵ سال تمام قمری است.
فرزند دیگر مشمول حضانت والدین نخواهد بود.
می‌تواند آزادانه انتخاب کند که با کدام والد زندگی کند.
دادگاه موظف است نظر او را بشنود و بر اساس مصلحت طفل تصمیم نهایی را بگیرد.
موارد ویژه و سلب حضانت
در برخی شرایط خاص، ممکن است حضانت از والد سلب شود. مهم‌ترین موارد عبارت‌اند از:
- ازدواج مجدد مادر: اگر مادر در دوران حضانت با شخص دیگری ازدواج کند، امکان سلب حضانت وجود دارد.
- جنون: ابتلای مادر یا پدر به بیماری روانی شدید می‌تواند دلیل سلب حضانت باشد.
- اعتیاد یا انحطاط اخلاقی: هرگونه فساد اخلاقی یا اعتیاد مضر که به سلامت جسمی و روانی کودک آسیب بزند.
- سوءاستفاده یا بی‌توجهی به کودک: در صورتی که دادگاه تشخیص دهد والد حضانت‌کننده صلاحیت لازم را ندارد.
در چنین شرایطی، حضانت به والد دیگر یا در موارد خاص به قیم قانونی واگذار می‌شود.
حضانت در طلاق توافقی
در طلاق توافقی، والدین می‌توانند درباره حضانت به توافق برسند. اما:
- توافق آن‌ها نباید خلاف مصلحت کودک باشد.
- دادگاه پیش از تأیید توافق، شرایط فرزند را بررسی می‌کند.
- حق ملاقات والد غیرحضانت باید مشخص و محفوظ بماند.
بنابراین حتی اگر پدر و مادر توافق کنند که حضانت تنها با یکی از آن‌ها باشد، دادگاه تنها در صورتی آن را تأیید می‌کند که به ضرر کودک نباشد.
حقوق والد غیرحضانت (حق ملاقات)
حتی در صورتی که حضانت به یکی از والدین سپرده شود، والد دیگر حق ملاقات با کودک را دارد.
- این ملاقات معمولاً در روزهای معین (مانند آخر هفته‌ها) انجام می‌شود.
- والد حضانت‌کننده حق ندارد به طور خودسرانه مانع ملاقات شود.
- در صورت ایجاد مانع، والد غیرحضانت می‌تواند به دادگاه شکایت کند.
وظایف والد حضانت‌کننده
والدی که حضانت کودک را بر عهده دارد، مسئولیت‌های سنگینی دارد. از جمله:
- تأمین سلامت جسمی و تربیت اخلاقی کودک.
- فراهم کردن شرایط مناسب برای تحصیل و آموزش.
- توجه به نیازهای روانی، عاطفی و رفاهی کودک.
- جلوگیری از هرگونه آسیب جسمی یا روحی به فرزند.
روند قانونی درخواست حضانت
در صورتی که والدین بر سر حضانت اختلاف داشته باشند یا نیاز به تصمیم دادگاه باشد، مراحل قانونی به این صورت است:
مراجعه به دادگاه خانواده یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی.
ثبت دادخواست حضانت توسط یکی از والدین.
ارائه مدارک لازم شامل شناسنامه کودک، مدارک شناسایی والدین و مستنداتی درباره صلاحیت یا عدم صلاحیت والد.
بررسی دادگاه و صدور حکم بر اساس مصلحت کودک.
جمع‌بندی
حضانت در ایران ترکیبی از حق و تکلیف والدین است. مطابق قانون:
تا ۷ سالگی حضانت با مادر است.
از ۷ سالگی تا بلوغ معمولاً با پدر است.
پس از بلوغ، فرزند خود انتخاب می‌کند با کدام والد زندگی کند.
در طلاق توافقی، توافق والدین تنها زمانی معتبر است که با مصلحت طفل در تضاد نباشد.
در شرایط خاص مثل اعتیاد، جنون یا ازدواج مجدد مادر، دادگاه می‌تواند حضانت را از والد سلب کند.
بنابراین، مصلحت و رفاه کودک همیشه بر همه‌چیز مقدم است و دادگاه‌ها نیز با همین معیار تصمیم می‌گیرند.
سوالات متداول
۱. آیا حضانت تنها یک حق است یا تکلیف هم محسوب می‌شود؟
حضانت هم حق و هم تکلیف است؛ والدین نمی‌توانند از آن شانه خالی کنند.
۲. بعد از ۷ سالگی حضانت همیشه به پدر داده می‌شود؟
معمولاً بله، اما در صورت عدم صلاحیت پدر، دادگاه می‌تواند حضانت را به مادر بدهد.
۳. اگر مادر دوباره ازدواج کند، حضانت فرزند با چه کسی خواهد بود؟
معمولاً به پدر واگذار می‌شود مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد مصلحت طفل در حضانت مادر است.
۴. آیا امکان تغییر حکم حضانت وجود دارد؟
بله، در صورت تغییر شرایط والدین یا مصلحت طفل، دادگاه می‌تواند حکم را تغییر دهد.
۵. حق ملاقات برای والد غیرحضانت چگونه تعیین می‌شود؟
دادگاه زمان و مکان مشخصی برای ملاقات تعیین می‌کند و والد حضانت‌کننده موظف به رعایت آن است.
۶. آیا حضانت شامل هزینه‌های مالی هم می‌شود؟
خیر، حضانت مربوط به نگهداری و تربیت است. پرداخت نفقه و هزینه‌های مالی وظیفه والد دیگر (معمولاً پدر) است.
