چرا دانستن حقوق بیمارانِ بیهوش/کُما مهم است؟

در شرایط بحران، خانواده با پرسش‌های دشوار روبه‌رو می‌شود: چه درمان‌هایی مجاز است؟ چه کسی باید رضایت بدهد؟ اگر اختلاف پیش آمد چه کنیم؟ این راهنما برای پاسخ روشن، سریع و مستند طراحی شده تا حقوق بیماران در عمل تضییع نشود.

منشور حقوق بیمار: کرامت، ایمنی و رازداری

حق محرمانگی اطلاعات و حریم خصوصی پزشکی

پروندهٔ پزشکی، تصاویر و داده‌های سلامت بیمار محرمانه است. انتشار بی‌اجازهٔ اطلاعات یا تصاویر—even به قصد «اطلاع‌رسانی»—می‌تواند مسئولیت‌آور باشد. دسترسی به پرونده صرفاً برای افراد مجاز (تیم درمان، بیمار/نمایندهٔ قانونی، مراجع قضایی) ممکن است.

چه کسی تصمیم می‌گیرد؟ ولیّ قانونی، وکیل، قَیّم و امین

اهلیت و حجر (قانون مدنی: مواد 1207 به بعد)

اصل بر این است که خودِ بیمارِ بالغ و رشید تصمیم‌گیر درمانی است. در کُما/بیهوشی که امکان اخذ رضایت وجود ندارد، رجوع به ولی/نمایندهٔ قانونی الزامی است:

• صغیر: پدر/جد پدری یا قَیّم.
• محجور (سفیه/مجنون): قَیّم منصوب.
• بالغِ بیهوش/کُما: وکیل (اگر وکالت معتبر درمانی/مالی دارد)؛ در نبود، ولیّ قهری یا قَیّم/امین موقت به حکم دادگاه.

وکالت‌نامه درمانی/مالی و حدود اختیار

اگر فرد پیش‌تر وکالت‌نامهٔ رسمی داده باشد، تصمیم‌ها طبق حدود وکالت انجام می‌شود؛ مانند اختیار امضای رضایت‌نامهٔ درمانی، پرداخت هزینه‌ها یا مدیریت امور مالی.

نقش دادگاه امور حسبی

در نبودِ نمایندهٔ قانونی یا اختلاف جدی خانواده، دادگاه می‌تواند قَیّم یا امین موقت تعیین کند تا تصمیم‌های ضروری (درمانی/مالی) معطل نماند.

رضایت پزشکی و درمان‌های اورژانسی بدون رضایت

قاعدهٔ رضایت آگاهانه و استثنای اورژانس (ماده 497 ق.م.ا.)

قاعدهٔ طلایی: هیچ اقدام درمانی جدی بدون رضایت آگاهانه انجام نشود. اما در اورژانس‌های تهدیدکنندهٔ حیات که اخذ رضایت ممکن نیست، پزشک برای نجات جان بیمار مکلف به اقدام است؛ به‌شرط رعایت استانداردهای فنی و اصول حرفه‌ای.

برائت پزشکی، حدود و آثار آن (ماده 495 ق.م.ا.)

برائت/رضایت شرطِ کافی برای سلب مسئولیت نیست. اگر قصور (بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم مهارت یا عدم رعایت نظامات) محقق شود، وجود برائت مانع مسئولیت نخواهد بود. در بیهوشی، برائت از نماینده/ولی قانونی اخذ می‌شود و باید مستند و روشن باشد.

مسئولیت پزشک و مرکز درمانی: کیفری، مدنی و انتظامی

• استاندارد مراقبت و قصور/تقصیر: ارائهٔ خدمات مطابق استاندارد؛ نقض آن می‌تواند به مسئولیت منجر شود.
• انتظامی: رسیدگی در سازمان نظام پزشکی.
• کیفری/دیات: در صورت ایراد صدمهٔ غیرمجاز.
• مدنی: جبران خسارت مادی/معنوی. مستندسازی دقیق (شرح عمل، رضایت‌ها، نظر مشورتی) در دفاع یا احراز تقصیر کلیدی است.

تفاوت کُما با مرگِ مغزی و آثار حقوقی آن

قانون خاص: قانون پیوند اعضای بیماران مرگ مغزی (۱۳۷۹) شرایط احراز مرگ مغزی، ترکیب تیم تأییدکننده و رضایت‌های لازم را مشخص می‌کند. این قانون ناظر به مرگ مغزی است و با «کُما» اشتباه نشود.