مطالبه وجه چک و دادخواست آن چطور است؟ (راهنمای کاربردی ۱۴۰۴)
وقتی چک برگشت می‌خورد، سه مسیر پیش روی توست: دادخواست حقوقی مطالبه وجه چک، شکایت کیفری (در شرایط خاص و مهلت‌های محدود) و درخواست صدور اجرائیه مستقیم از دادگاه طبق ماده ۲۳ قانون صدور چک اصلاحی ۱۳۹۷. این مقاله، مرحله‌به‌مرحله هر مسیر را توضیح می‌دهد و نکات قانون جدید چک (صیادی) را مرور می‌کند تا بهترین تصمیم را بگیری.
چرا مطالبه وجه چک اهمیت دارد؟
چک در تجارت ایران، ابزار پرداخت اصلی است. تأخیر در اقدام، هم ریسک انتقال اموال بدهکار را بالا می‌برد و هم ممکن است مهلت‌های قانونی کیفری را از دست بدهی. هر روز تعلل، میتواند بازی را عوض کند.
شرایط قانونی مطالبه وجه چک
- گواهی عدم پرداخت از بانک گرفته‌ای.
- مشخص است که چک مشروط یا تضمینی نبوده (شرط مهم برای اجرائیه ماده ۲۳).
- اگر قصد شکایت کیفری داری، مهلت‌های ششماهه رعایت شده است.
مطابق ماده ۲۳ قانون صدور چک (اصلاحی ۱۳۹۷)، در صورت وجود شرایط، می‌توانی مستقیماً از دادگاه اجرائیه بگیری؛ یعنی بدون طرح دعوای کامل، وارد اجرای احکام شوی.
مدارک لازم برای دادخواست مطالبه چک
- اصل یا تصویر مصدق برگ چک
- گواهی عدم پرداخت بانک (همراه با کد رهگیری صیاد در چک‌های جدید)
- کارت ملی یا شناسنامه خواهان
- آدرس خوانده (صادرکننده یا ظهرنویس)
- مدارک تکمیلی: قرارداد، فاکتور یا اسناد تجاری مرتبط (در صورت وجود)
نحوه تنظیم دادخواست و مراحل رسیدگی
- ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی با خواسته «مطالبه وجه چک + خسارات دادرسی + خسارت تأخیر تأدیه + تأمین خواسته».
- ارجاع به شعبه حقوقی و تعیین وقت رسیدگی.
- صدور رأی و در صورت اثبات، محکومیت به پرداخت اصل مبلغ و خسارات.
- اجرای رأی از طریق اجرای احکام (توقیف حساب، اموال منقول/غیرمنقول، ممنوع‌الخروجی بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی ۱۳۹۴).
تفاوت شکایت کیفری و دادخواست حقوقی چک
| نوع اقدام | شرایط | تمرکز | مهلت |
|---|---|---|---|
| دادخواست حقوقی | برای همه چک‌ها ممکن است | دریافت مبلغ و خسارات | بدون محدودیت زمانی |
| شکایت کیفری | در صورت رعایت شرایط (غیرتضمینی بودن و اقدام در مهلت ۶ ماهه) | اعمال فشار قانونی و مجازات صادرکننده | ۶ ماه از تاریخ صدور یا گواهی عدم پرداخت |
جمع‌بندی سریع: کیفری قدرت فشار روانی و قانونی بیشتری دارد اما مهلت‌دار و شرط‌دار است؛ حقوقی همیشگی‌تر و مطمئن برای وصول وجه است.
مراجع صالح برای مطالبه وجه چک
- دادگاه حقوقی محل اقامت خوانده یا محل بانک محال‌علیه (بر اساس قواعد صلاحیت).
- دادسرا و دادگاه کیفری (در صورت وجود شرایط شکایت کیفری).
- صدور اجرائیه مستقیم طبق ماده ۲۳ قانون صدور چک: با ارائه گواهی عدم پرداخت و احراز شرایط (غیرمشروط و غیرتضمینی بودن چک)، دادگاه مکلف به صدور اجرائیه است و پرونده مستقیماً به اجرای احکام می‌رود.
پیشنهاد حق با تو: پیش از هر اقدام، با وکیل متخصص دعاوی چک مشورت کن تا مسیر سریع‌تر و امن‌تری انتخاب کنی.
نقش قانون جدید چک (صیادی) در مطالبه
قانون جدید، همه چیز را به سامانه صیاد گره زده: ثبت، تأیید و انتقال چک، سوابق صادرکننده و… . مزیتش این است که ردپا و ریسک جعل یا ادعاهای واهی را کم می‌کند و در اجرا، کار تو را ساده‌تر می‌سازد. اگر چک در صیاد ثبت/تأیید شده باشد، استناد و پیگیری بسیار روان‌تر پیش می‌رود. سپیدار سیستم +1
نکات مهم در «قانون جدید چک» (۱۴۰۴)
- مهلت‌های کیفری همان قاعده‌ی دو «ششماهه» است: ۶ ماه برای برگشت از تاریخ روی چک و ۶ ماه برای شکایت پس از گواهی عدم پرداخت. از دست برود، کیفری منتفی است. تمداد +1
- محدودیت‌های بانکی صادرکننده برگشتی (انسداد بخش از وجوه، محدودیت صدور دسته‌چک‌های جدید و…)، با ثبت برگشت در سامانه اعمال میشود و ابزار فشار غیرمستقیم است. پایگاه خبری اختبار
- اجرائیه مستقیم دادگاه (ماده ۲۳): اگر روی چک شرط/تضمین قید نشده باشد و با «گواهی عدم پرداخت» مراجعه کنی، دادگاه بدون تشریفات دعوا اجرائیه صادر می‌کند؛ سپس اجرای احکام همانند اجرای حکم قطعی پیش می‌رود. Qavanin +1
سه مسیر عملی برای وصول سریع‌تر
- اجرائیه ماده ۲۳: سریع‌ترین در صورت احراز شرایط (غیرمشروط/غیرتضمینی بودن).
- دادخواست حقوقی کامل: مطمئن و فراگیر، همراه با تأمین خواسته.
- شکایت کیفری هدفمند: اگر مهلتها و شرایط فراهم است، هم‌زمان یا پیش‌دستانه برای فشار حقوقی.
اشتباهات رایج که پرونده را زمین می‌زند
- گذشتن از مهلت‌های کیفری و از دست دادن اهرم فشار. تمداد
- بی‌توجهی به قید «بابت تضمین/امانت» روی چک؛ این قید میتواند کیفری و حتی اجرائیه ماده ۲۳ را از بین ببرد. Qavanin
- ثبت نکردن درخواست تأمین خواسته هم‌زمان با دادخواست.
- اقدام نکردن فوری بعد از برگشت؛ هر روز تأخیر، فرصت انتقال اموال بدهکار است.
نقش وکیل در پرونده‌های چک برگشتی
پرونده‌های چک، تخصصی و مهلت‌محور هستند. یک وکیل چک:
- راهبرد مناسب (اجرائیه/حقوقی/کیفری) را متناسب با پرونده تو می‌چیند،
- متن‌های دقیق (دادخواست، لایحه، شکواییه) می‌نویسد،
- هم‌زمانی درست اقدامات (تأمین خواسته، ممنوع‌الخروجی، استعلامات) را مدیریت می‌کند،
- و اجرا را تا وصول واقعی وجه پیگیری می‌کند.
برای شروع سریع: وکیل چک | مشاوره حقوقی چک
پرسش‌های متداول (FAQ)
آیا بدون وکیل میتوان وجه چک را مطالبه کرد؟
بله؛ اما توصیه ما این است که حداقل برای چینش مسیر و متنها، یک جلسه مشاوره بگیری. اشتباه در قیدها (مثل تضمینی/امانی بودن) یا از دست دادن مهلتها، برگشت‌ناپذیر است. برای اجرائیه ماده ۲۳ نیز تشخیص شرایط نیازمند دقت است. Qavanin
مهلت قانونی شکایت از چک چقدر است؟
برای شکایت کیفری دو مهلت ۶ماهه داری: ۶ ماه از تاریخ صدور چک برای برگشت و ۶ ماه از تاریخ گواهی عدم پرداخت برای ثبت شکایت. اگر هرکدام بگذرد، مسیر کیفری از دست می‌رود اما مسیر حقوقی برقرار است. تمداد +1
جمع‌بندی «حق با تو»
برای وصول مطالبه وجه چک سه راه داری: اجرائیه سریع ماده ۲۳، دادخواست حقوقی استاندارد و شکایت کیفریِ مهلت‌دار. اگر می‌خواهی ریسک را کم و شانس وصول را زیاد کنی، ترکیب تأمین خواسته + انتخاب مسیر درست را از همان روز اول اجرا کن.
اگر می‌خواهی همین امروز دادخواست مطالبه وجه چک را به‌درستی تنظیم کنی یا بدانـی اجرائیه ماده ۲۳ شامل پرونده تو میشود یا نه، همین حالا اقدام کن:
منابع منتخب برای اتکا قانونی
- قانون صدور چک (اصلاحی ۱۳۹۷)، به‌ویژه ماده ۲۳ درباره اجرائیه مستقیم دادگاه. Qavanin +1
- قاعده دو مهلت ۶ماهه برای شکایت کیفری (ماده ۱۱ و رویه جاری). تمداد +1
- الزامات سامانه صیاد و ثبت/تأیید چک در قانون جدید. سپیدار سیستم +1
نکات طلایی مطالبه وجه چک (برای وصول سریع‌تر)
- سه مسیر را هم‌زمان نسنج، یکی را سریع اجرا کن: بین «اجرائیه ماده ۲۳»، «دادخواست حقوقی» و «شکایت کیفری»، فقط یکی را آغاز کن که سریع‌تر به پول می‌رسونه؛ مشاوره ۱۰ دقیقه‌ای با وکیل، جلوی اشتباه‌های پرهزینه را می‌گیره.
- هم‌زمان با اقدام، «تأمین خواسته» بگیر: در مسیر حقوقی، درخواست توقیف فوری اموال/حساب‌ها را همراه دادخواست ثبت کن تا بدهکار فرصت انتقال اموال نداشته باشد.
- به قیدهای روی چک حساس باش: «بابت تضمین/امانت/مشروط» = احتمالاً کیفری و اجرائیه ماده ۲۳ منتفی. اول ماهیت چک را روشن کن، بعد مسیر را انتخاب کن.
- دو مهلت ۶ماهه را از دست نده: برای کیفری، ۶ ماه از تاریخ چک برای برگشت، و ۶ ماه بعد از «گواهی عدم پرداخت» برای طرح شکایت. یک‌روز تأخیر یعنی از دست دادن اهرم فشار کیفری.
- گواهی عدم پرداختِ خوانا با کدرهگیری بگیر: نسخه کامل و مهرشده بانک + کد رهگیری صیاد را تهیه کن؛ این سند کلید بسیاری از اقدامات بعدی است.
- پرونده را مستند کن: پیام‌ها، قرارداد، فاکتور، رسید تحویل کالا/خدمات و هر سندی که دین را ثابت کند؛ مخصوصاً اگر احتمال «انکار/تردید/ادعای پرداخت» می‌دهی.
- ممنوع‌الخروجی را به‌موقع درخواست بده: در مرحله اجرا یا حتی هم‌زمان با درخواست اجرائیه/دادخواست—اگر بیم خروج و انتقال سرمایه وجود دارد.
- برگه چک را پلمب اطلاعاتی کن: از چک و پشت‌نویسی‌ها اسکن واضح بگیر، توضیحات بانک روی گواهی عدم پرداخت باید کامل و خوانا باشد.
- در اجرا پیگیری شُعاعی داشته باش: هم‌زمان استعلام اموال منقول، غیرمنقول، حساب‌ها، سهام عدالت/بورسی، خودرو و…؛ یک مسیر را رها نکن.
- توافق خوب را از دعوای طولانی بهتر بدان: اگر بدهکار واقعاً توان پرداخت دارد، روی «پیش‌قسط + وثیقه معتبر + اقساط کوتاه» مذاکره کن؛ متن توافق را رسمی کن.
جدول مسیرهای وصول وجه چک (مقایسه سریع)
| مسیر | کی مناسب است؟ | شرط‌ها/پیش‌نیازها | مدارک کلیدی | مزایا | ریسک‌ها/محدودیت‌ها | زمان تقریبی | خروجی/نتیجه |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| اجرائیه مستقیم دادگاه (ماده ۲۳) | وقتی می‌خواهی بدون دعوای کامل، مستقیم وارد اجرا شوی | چک غیرتضمینی/غیرامانی/غیرمشروط + گواهی عدم پرداخت | اصل/تصویر مصدق چک، گواهی عدم پرداخت با کدرهگیری | سریع، بی‌نیاز از رسیدگی ماهوی کامل، مستقیماً اجرای احکام | با قید «تضمین/امانت/شرط» یا شبهه منشأ دین، ممکن است صادر نشود | کوتاه تا متوسط (بسته به شعبه) | صدور اجرائیه و شروع توقیف اموال همانند حکم قطعی |
| دادخواست حقوقی مطالبه وجه چک | وقتی حکم قطعی و قابل اجرا می‌خواهی یا ماده ۲۳ قابل‌اعمال نیست | گواهی عدم پرداخت، احراز رابطه دَین | چک، گواهی عدم پرداخت، هویت طرفین، ادله تکمیلی | فراگیر، امکان تأمین خواسته فوری، قابلیت خسارت تأخیر | زمان‌برتر؛ نیاز به دادرسی و احتمال دفاعیات طرف مقابل | متوسط تا بلند | حکم محکومیت + اجرای احکام (توقیف حساب/مال، ممنوع‌الخروجی) |
| شکایت کیفری چک بلامحل | وقتی اهرم فشار می‌خواهی و مهلتها محفوظ است | برگشت در ۶ ماه از تاریخ چک + شکایت در ۶ ماه پس از گواهی | چک، گواهی عدم پرداخت، مدارک هویتی و نشانی متهم | فشار کیفری، افزایش انگیزه برای پرداخت یا سازش | مهلت‌دار و شرط‌دار؛ با قیدهای تضمین/امانت منتفی میشود | متغیر (دادسرا تا دادگاه) | قرار/حکم کیفری؛ وصول پول معمولاً با مسیر حقوقی/اجرا تکمیل میشود |
چک‌لیست اقدام ۲۴ ساعته (از امروز تا فردا)
- گرفتن گواهی عدم پرداخت با کدرهگیری از بانک.
- بررسی قیدهای روی چک (تضمین/امانت/شرط؟) و استعلام ثبت/تأیید در سامانه صیاد.
- انتخاب مسیر: اجرائیه ماده ۲۳ (اگر شرایطش هست) یا دادخواست حقوقی؛ کیفری را فقط اگر دو مهلت ۶ماهه برقرار است.
- آماده‌سازی و بارگذاری مدارک: چک، گواهی عدم پرداخت، کارت ملی، نشانی خوانده، اسناد پشتیبان.
- ثبت درخواست تأمین خواسته هم‌زمان با دادخواست/اجرائیه.
- در صورت ریسک فرار یا انتقال دارایی، ممنوع‌الخروجی را زود درخواست بده.
- پیگیری اجرای استعلام‌ها (حساب‌ها، خودرو، املاک، بورس) به‌محض صدور اجرائیه/حکم.
- مذاکره موازی برای توافق با وثیقه معتبر؛ اگر پیشنهاد خوب بود، با سند رسمی محکم‌کاری کن.
