فهرست مطالب
🌟 مقدمه: مفهوم «مکانیسم ماشه» در حقوق بین‌الملل
مکانیسم ماشه (Snap‑Back) یکی از مهم‌ترین سازوکارهای برنامهٔ جامع اقدام مشترک (JCPOA) است که بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل طراحی شد. هدف آن بازگرداندن خودکار تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در صورت نقض تعهدهای هسته‌ای بود
مطلب مرتبط : دریافت مشاوره حقوقی در پرونده‌های ملکی
هر یک از کشورهای مشارکت‌کننده در توافق (ایران، آمریکا، فرانسه، بریتانیا، روسیه، چین و آلمان) می‌توانستند این گزینه را فعال کنند، مشروط به اینکه شکایت رسمی مطرح شود و شورای امنیت ظرف ۳۰ روز تمدید تعلیق تحریم‌ها را تصویب نکند [Wikipedia 2].
با خروج یک‌جانبهٔ آمریکا در سال ۲۰۱۸، بحث فعال‌سازی دوبارهٔ این سازوکار جدی شد؛ اما ایران این حق را برای اروپا به رسمیت نمی‌شناسد.
🧰 ۱. مکانیسم ماشه چگونه عمل می‌کند؟
چنانچه کمیسیون مشترک برجام ظرف ۳۵ روز اختلاف را حل نکند، کشور معترض می‌تواند موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد. شورا ۳۰ روز فرصت دارد تا تمدید تعلیق تحریم‌ها را تصویب کند؛ در غیر این صورت، تحریم‌ها بدون امکان وتو بازمی‌گردند [2] – [1].
این فرایند مبتنی بر «عدم اقدام» است؛ یعنی اگر قطعنامهٔ جدیدی تصویب نشود، تحریم‌ها خود به خود فعال می‌شوند.
🇺🇸 ۲. نقش آمریکا و خروج آن از برجام
ایالات متحده در ۲۰۱۸ بدون مشورت با دیگر طرف‌ها از برجام خارج شد و تحریم‌ها را بازگرداند؛ اقدامی که اروپا، روسیه و چین آن را غیرقانونی دانستند [2] – [3].
با وجود تلاش آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه در ۲۰۲۰، دیگر اعضای شورای امنیت صلاحیت واشنگتن را رد کردند؛ زیرا خروج رسمی‌اش از برجام مشروعیت حقوقی آن را سلب کرده بود
مطلب مرتبط : انواع اظهارنامه و کاربرد آنها در مسائل حقوقی
🇪🇺 ۳. وضعیت حقوقی اروپا در به‌کارگیری مکانیسم ماشه
تهران اعلام کرده است که سه کشور اروپایی (E3) صلاحیت قانونی برای استفاده از مکانیسم ماشه ندارند [4] – [5].
به ادعای ایران، حمایت ضمنی اروپا از حملات احتمالی به تأسیسات هسته‌ای، بی‌طرفی حقوقی آنها را زیر سؤال برده است [6].
🏛️ 4. مذاکرات اخیر تهران و سه کشور اروپایی در استانبول
در ۲۴–۲۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۵، نمایندگان ایران و کشورهای E3 در استانبول دربارهٔ موضوعاتی نظیر مکانیسم ماشه، همکاری با آژانس و پروندهٔ ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده گفت‌وگو کردند [7]، [8]، [9].
ایران هشدار داد فعال‌سازی مکانیسم ماشه حمله به استقلال حقوقی کشور و پایان نقش دیپلماتیک خواهد بود. همچنین اعلام کرد در صورت چنین اقدامی ممکن است از معاهدهٔ NPT خارج شود [10] – [5].
⚠️ 5. مخالفت رسمی ایران با اقدام اروپا
سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام کرد اروپا نه‌تنها حق قانونی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه ندارد، بلکه با حمایت از حملات خارجی به خاک ایران، بی‌طرفی حقوقی خود را نقض کرده است [4] – [5].
تهران تأکید کرده اگر اروپا به تحمیل تحریم‌ها روی آورد، پاسخ متناسب—including احتمال خروج از NPT—خواهد داد.
🌍 6. پیامدهای احتمالی حقوقی و بین‌المللی
✅ جمع‌بندی: چرا اروپا حق قانونی ندارد؟
- خروج آمریکا مشروعیت اجرای مستقل مکانیسم را تضعیف کرد.
- ایران اروپا را فاقد بی‌طرفی حقوقی می‌داند؛ لذا صلاحیت اجرای مکانیسم را ندارد.
- تهران هشدار داده در مقابل هر اقدام تحریمی، واکنش متقابل نشان خواهد داد.
❓ پرسش‌های متداول
۱. آیا آمریکا هنوز می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند؟
خیر؛ خروج واشنگتن از برجام صلاحیت حقوقی آن را سلب کرده است.
۲. چرا اروپا نمی‌تواند این مکانیسم را فعال کند؟
به‌دلیل از دست دادن بی‌طرفی حقوقی و لزوم اجماع در شورای امنیت.
۳. چه تحریم‌هایی بازمی‌گردند؟
تحریم‌های جامع سازمان ملل در حوزه‌های مالی، نفتی، تسلیحاتی و بانکی.
۴. آیا ایران هنوز به NPT متعهد است؟
بله؛ اما در صورت تحریم‌های جدید، خروج از NPT را مطرح کرده است.
۵. آیا اروپا می‌تواند به‌تنهایی تحریم اعمال کند؟
بله؛ ولی مشروعیت جهانی آن با تحریم‌های سازمان ملل متفاوت است.
